Art. 207 kodeksu karnego §1.Kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliższą lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy albo nad małoletnim lub osobą nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

§2. Jeżeli czyn określony w §1 połączony jest ze stosowaniem szczególnego okrucieństwa, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

§3. Jeżeli następstwem czynu określonego w §1 lub 2 jest targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.

Elementy przestępstwa, które muszą występować łącznie: Znęca się – pojęcie to oznacza zadawanie cierpień, które mają na celu udręczenie pokrzywdzonego. Ze swej istoty pojęcie to zawiera również element intensywności, częstotliwości i trwałości tych działań. Zazwyczaj znęcanie się polega na działaniu wielokrotnym. Sąd może jednak uznać za przestępstwo znęcania się także działanie jednorazowe ale o dużej dotkliwości.

  • Umyślność z zamiarem bezpośrednim – przestępstwo znęcanie się może być popełnione jedynie w formie bezpośredniego zamiaru udręczenia drugiej osoby i wywołania u niej cierpień fizycznych lub psychicznych. Sprawca więc nie tylko godzi się na taki skutek, ale do takiego skutku dąży swoim działaniem. Sprawca prawdopodobnie będzie bronił się twierdząc, że celem jego działań nie było znęcanie się nad osobą najbliższą, a jedynie troska o zachowanie rodziny, o właściwe wychowanie itp. Należy jednak zawsze pamiętać, że takie cele można realizować stosując zupełnie inne środki i nie kosztem osoby pokrzywdzonej.
  • Działanie lub zaniechanie – znęcanie się może przybierać formy działania, jak bicie, poniżanie, ubliżanie, popychanie, szarpanie, wyzywanie, a także zaniechania, jak głodzenie czy nieudzielanie pomocy. W każdym z tych przypadków mamy do czynienia z zachowaniem, które może kwalifikować się do odpowiedzialności karnej za znęcanie się.
  • Trwałość – znęcanie się jest zazwyczaj przestępstwem trwałym, czyli polega na utrzymywaniu niezgodnego z prawem stanu rzeczy. Ważne jest w tym wypadku, iż termin przedawnienia tego przestępstwa zaczyna biec od jego zakończenia, czyli przykładowo od momentu kiedy sprawca przestał, z jakichkolwiek przyczyn, znęcać się nad ofiarą. Jednocześnie prawomocny wyrok  powoduje, iż przykładowo jeżeli osoba skazana na karę pozbawienia wolności w zawieszeniu wraca do domu i zaczyna znów znęcać się nad żoną, dzieckiem, czy inną osobą, popełnia nowe przestępstwo.
  • Przewaga sprawcy nad ofiarą – podkreśla się, że pojęcie znęcania się zawiera w sobie założenie, iż sprawca posiada przewagę nad swoją ofiarą, której ta nie może się przeciwstawić, albo może to zrobić jedynie w niewielkim stopniu. Co do zasady nie ma więc możliwości uznania, że przykładowo w sytuacji gdy dwoje małżonków wzajemnie się wyzywa, popycha, bije i poniża, to oboje zostaną skazani za znęcanie się nad osobą najbliższą.
  • Znęca się fizycznie lub psychicznie – znęcanie może polegać na zadawaniu fizycznych dolegliwości (bicie, popychanie, szarpanie, zadawanie bólu), jak i zadawaniu dolegliwości psychicznych (znieważanie, zmuszanie do określonych zachowań, grożenie, niszczenie mienia, zakłócanie snu).WAŻNE! Znęcanie się psychiczne nie jest przestępstwem mniejszej wagi. Masz prawo do życia w wolności od strachu, poniżenia, wymuszeń. Jeśli czujesz, że ktoś stosuje wobec Ciebie przemoc psychiczną nie ignoruj tego. Twoje milczenie może zostać odebrane jako przyzwolenie. 

Kto może być pokrzywdzonym przestępstwem znęcania się:

  • Osoba najbliższa lub inna osoba pozostająca w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy – znęcać można się zarówno nad żoną, dziećmi (w tym również pełnoletnimi np. wspólnie zamieszkującymi) konkubentem, rodzicem jak i osobami, które z jakiś względów pozostają w stosunku zależności od sprawcy, nawet jeśli nie jest on trwały, a jedynie tymczasowy (krewny zamieszkujący wspólnie lub osoba niespokrewniona ale zamieszkująca lub pracująca w gospodarstwie sprawcy) .
  • Osoba nieporadna ze względu na stan psychiczny lub fizyczny – jest to osoba, która np. ze względu niedorozwój psychiczny, zaburzenia emocjonalne, czy stan fizyczny spowodowany np. ciężką chorobą, nie ma możliwości samodzielnego decydowania o swoim losie. Dotyczyć to może zarówno osób, które nie są w stanie racjonalnie ocenić sytuacji, jak i takich, które ze względu na swój stan zdrowia mimo możliwości właściwej oceny sytuacji nie są w stanie jej zmienić, w skuteczny sposób zareagować i ewentualnie bronić się przed zagrożeniami.

Należy pamiętać, że o nieporadności danej osoby zawsze będą decydować jej indywidualne cechy. Sama choroba czy niepełnosprawność nie przesądzają o nieporadności.

Kiedy sprawca poniesie surowszą odpowiedzialność?

Prawo karne przewiduje sytuacje, w których sprawca przestępstwa poniesie surowszą odpowiedzialność – są to tzw. typy kwalifikowane przestępstwa polegające na tym, że albo sprawca działa w sposób wyjątkowy ( np. ze szczególnym okrucieństwem), albo osiąga szczególny, wyjątkowy skutek np. w postaci targnięcia się pokrzywdzonego na życie.

  • Szczególne okrucieństwo – jest to kategoria ocenna, jednoznacznie niezdefiniowana. Przyjmuje się, że jest to zachowanie sprawcy, które charakteryzuje się drastycznymi metodami działania, wyjątkowo dotkliwymi dla ofiary, powodującymi bardzo silne cierpienia fizyczne lub psychiczne. Istotne wydaje się podkreślenia, że szczególne okrucieństwo nie musi nosić znamion przemocy fizycznej. Może się więc okazać, iż sprawca stosujący przemoc psychiczną robił to tak dotkliwie, że można jego działania zakwalifikować jako szczególnie okrutne. Ocena, czy dane działanie nosiło znamię szczególnego okrucieństwa powinna odbywać się poprzez analizę właściwości osobistych pokrzywdzonego, jego wrażliwości, skutków takiego działania dla jego psychiki. Nie można więc przyjąć obiektywnych standardów jakie dane zachowanie powinno spełniać, gdyż przede wszystkim liczyć się powinien subiektywny odbiór znęcania się przez ofiarę. Przykładowo Sąd Najwyższy uznał, że „działanie ze szczególnym okrucieństwem charakteryzuje się wyjątkowo okrutnym, brutalnym i odrażającym sposobem postępowania realizowanym przez sprawcę przy użyciu takich środków lub działaniem w takich okolicznościach, które zmierza do zadania ofierze bardzo dotkliwych cierpień fizycznych lub moralnych”. Orzecznictwo Sądu Najwyższego i Sądów Apelacyjnych odwołuje się również często do kazuistycznych przypadków, wskazując na młody lub podeszły wiek pokrzywdzonego jako okoliczność pozwalającą na przyjęcie szczególnego okrucieństwa, jego właściwości, np. chorobę, ciążę, wielokrotny i wynaturzony sposób kontaktu seksualnego połączony z naigrywaniem się z jego cierpień, długotrwałością zdarzenia połączonego ze zdeflorowaniem pokrzywdzonej, czy sposób dokonania zabójstwa polegający na podpaleniu ofiary.
  • Targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie – jeszcze surowsza odpowiedzialność następuje wtedy, gdy pokrzywdzony w wyniku działań sprawcy podejmuje próbę odebrania sobie życia. Podkreślenia wymaga, że dla wypełnienia znamion tego przestępstwa nie jest konieczne, aby próba ta była udana i doprowadziła do śmierci ofiary.

UWAGA! Jako ofiara masz prawo do obrony. Twoja reakcja podlega też pewnym ograniczeniom.

Obrona konieczna ofiary przed znęcaniem się – zasadniczo przyjmuje się, że ofiara ma prawo obrony przed bezpośrednim bezprawnym zamachem na jej dobro chronione prawnie, czyli przykładowo życie, zdrowie, mienie. Nie można więc uznać, że obrona osoby, nad którą sprawca się znęca odbiera jego działaniu cechy przestępstwa. Zaznaczyć jednak należy, iż ta obrona powinna występować w sytuacji bezpośredniego zamachu, a nie w sytuacji obawy, że taki zamach nastąpi. Przykładowo, w sytuacji gdy żona szykuje sobie nóż na wszelki wypadek jakby mąż przyszedł do domu pijany i robił awantury, żeby móc się przed nim bronić, jeśli użyje go zanim do awantury dojdzie pod wpływem emocji, bez istnienia wyraźnego zagrożenia jej życia czy zdrowia, może ponieść za to odpowiedzialność karną, niezależnie od tego, że jej działanie było wywołane wcześniejszym zachowaniem męża. Nie oznacza to jednak bezkarności męża, a jedynie możliwość prowadzenia postępowania karnego o znęcanie się w stosunku do niego i o uszkodzenie ciała w stosunku do niej. Obrona ofiary przed znęcaniem się, aby została uznana za uzasadnioną, musi więc spełniać kryteria obrony przed bezpośrednim zamachem.

Przestępstwo znęcania się najczęściej utożsamiane jest ze zjawiskiem przemocy domowej. Należy jednak oddzielić te dwa zagadnienia, gdyż pojęcie przemocy domowej jest znacznie szersze i może zawierać w sobie nie tylko znęcanie się, ale także inne czyny karalne i czynności skierowane bezpośrednio na pokrzywdzenie ofiary.

PRZEMOC W RODZINIE (PRZEMOC DOMOWA)

Przepis o znęcaniu się jest często utożsamiany z jedynym, który można zastosować w przypadku przemocy domowej. Znęcanie się nie jest jednak tożsame z taką przemocą i warto podkreślić pewne znaczące różnice:

  • Częstotliwość: często sądy wymagają aby sprawca wielokrotnie uderzył czy zwymyślał swoją ofiarą, aby móc orzec o zaistnieniu przestępstwa znęcania się. Przemoc domowa obejmuje nawet jednorazowe działanie/zaniechanie.
  • Intensywność: jeśli działanie sprawcy było jednorazowe, ale wyjątkowo okrutne sąd może uznać je za przestępstwo znęcania się. W przypadku przemocy domowej intensywność działania/zaniechania nie ma znaczenia.

WAŻNE! Przemoc, która stosowana jest w domu, w stosunku do osób najbliższych jest ZAWSZE zabroniona, niezależnie od jej postaci, intensywności, częstotliwości czy innych okoliczności. Jeśli jesteś ofiarą nawet jednorazowego incydentu – zareaguj. Nie pozwól, aby sytuacja wymknęła się spod kontroli.

Definicja przemocy w rodzinie, zgodnie z ustawą o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, brzmi:

Przemocy w rodzinie jest to jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste osób, w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą.

WAŻNE! Rozpoznanie przemocy domowej w jej początkowej fazie jest niezwykle trudne, dlatego w tak wielu przypadkach dochodzi do jej eskalacji, kiedy to zachowanie sprawcy faktycznie zaczyna wypełniać znamiona przestępstwa znęcania się. Nie oznacza to jednak, że bycie w bliskiej relacji z drugą osobą oznacza tolerowanie awantur, wyzwisk, popchnięć czy szarpnięć. Nikt nie ma prawa Ci ubliżać, ani Ciebie bić. Działaj zanim będzie za późno.

Przemoc na wiele form:

  • fizyczna, polegająca na biciu, popychaniu, zmuszaniu do kontaktów seksualnych, głodzeniu itp.
  • psychiczna, polegająca na wyzywaniu, wszczynaniu awantur, szantażowaniu, wymuszaniu określonych zachowań, więzieniu w piwnicy, na strychu, w zamkniętym pokoju, itp.
  • materialna, polegająca na pozbawianiu dostępu do wspólnych kont, zabieraniu kart płatniczych, wydzielaniu gotówki, ograniczaniu dostępu do zasobów finansowych, nie łożenie na utrzymanie dzieci.

WAŻNE! Nikt nie ma prawa zmuszać Cię do współżycia. Stosunki seksualne w małżeństwie nie są Twoim obowiązkiem. Zgwałcenie przez współmałżonka jest zabronione przez prawo.

WAŻNE! Nawet jeśli nie pracujesz i nie masz własnych dochodów masz prawo korzystania z pieniędzy, które zarabia Twój małżonek. Wszystko, co zarobiliście po zawarciu małżeństwa staje się automatycznie waszą wspólną własnością.

NIGDY NIE IGNORUJ NAWET DROBNYCH SYTUACJI, W KTÓRYCH TWÓJ PARTNER ZACHOWAŁ SIĘ W SPOSÓB NIEWŁAŚCIWY W STOSUNKU DO CIEBIE. MILCZENIE MOŻE OZNACZAĆ PRZYZWOLENIE.

Istnieje wiele możliwości ukarania sprawcy, który dopuszcza się wobec Ciebie przemocy zarówno psychicznej jak i fizycznej. Nigdy nie wahaj się zgłosić sprawy do organów ścigania, aby sytuacja się nie powtórzyła. Przemoc w rodzinie składać się może z wielu ściśle ze sobą powiązanych elementów, takich jak grożenie, bicie, pozbawianie mienia, przetrzymywanie w domu, itp. Mogą one jednak być traktowane łącznie i wtedy mówimy o znęcaniu się, jak i rozdzielnie i w takim wypadku możemy mówić o groźbie karalnej, uszkodzeniu ciała, kradzieży czy pozbawieniu wolności. Każde z tych pojedynczych działań jest także zabronione przez prawo i może zostać zgłoszone na Policję w celu wszczęcia postępowania przeciwko sprawcy.

Jeżeli nie istnieje więc możliwość skazania sprawcy za znęcanie się nad osobą najbliższą lub inną pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności, można dochodzić takiego skazania na podstawie innych przepisów kodeksu karnego.